Postkolonializm to poststrukturalny nurt krytyki mechanizmów wytwarzania wiedzy w społeczeństwach eks-kolonizatorów oraz eks-kolonizowanych. Główne jego założenie głosi, iż epoka kolonialna nie skończyła się wraz z uznaniem niepodległości zależnych wcześniej państw. Kolonizacja produkuje tożsamości człowieka skolonizowanego i kolonizatora, znacznie mniej podatne na zmiany niż np. prawo czy gospodarka. Dominacja byłych metropolii trwa nadal – zwłaszcza w kulturze symbolicznej i w dyskursie publicznym. Przez dekady hegemonii kulturowej rdzenna kultura oraz wzory komunikowania zostały tak dalece unicestwione i zawłaszczone przez imperium, że nie mogą zostać odtworzone. Nowe symbole i praktyki de facto powielają schematy z okresu kolonialnego, a przejawy oporu są wpasowywane w kody narzucone niegdyś przez zwierzchnie mocarstwa.

Dziesięć lat temu Ewa Thompson w „Trubadurach imperium” przyrównała Rosję i Związek Sowiecki do imperiów kolonialnych, jak brytyjskie czy francuskie. Zdaniem autorki wszystkie one opierały się na agresywnej odmianie nacjonalizmu, którą odpierać można było tylko nacjonalizmem obronnym, występującym np. w Polsce, poddawanej kolonizacji od czasów zaborów.

Czy Polacy są jedynie ofiarami obcego kolonializmu? Coraz częściej przedstawiciele polskiego wariantu teorii postkolonialnej stawiają tezę o dwoistości polskiej kondycji postkolonialnej. Maria Janion ilustruje ją uwagami Imre Kertésza o „małych narodach wschodnioeuropejskich” cierpiących na kompleks ojca. Z jednej strony, uobecniają go w figurze „wielkiego ciemiężyciela” i na jego barki składają odpowiedzialność za narodowe klęski. Z drugiej, rozładowują uczucie poddaństwa, kreując kozła ofiarnego, którym zazwyczaj staje się mniejszość etniczna lub religijna. Swoistą strategię maskowania poczucia niższości na arenie międzypaństwowej ma być też postromantyzm. Odrzuca on kluczowe założenia swojego XIX-wiecznego pierwowzoru, czyli zasadę otwartości na Innego oraz szukania źródeł polskiej tożsamości nie tyle w katolicyzmie, co w wielowyznaniowej Słowiańszczyźnie. Hybryda postromantyzmu jest melanżem fantazmatów m.in. narodowego mesjanizmu oraz typów osobowych Polaka-katolika i matki-Polki. Łatwo je skierować przeciwko każdemu, kto kwestionuje nasze poczucie narodowej dumy: imigrantom, Romom, Żydom, Rosjanom, muzułmanom, ateistom, a także homoseksualistom.

Teoria postkolonialna ukazuje, jak współcześnie role podporządkowanych i tych, którzy podporządkowują, nakładają się na siebie. Czy postkolonialność to odpowiednia metafora dla coraz bardziej heterogenicznego społeczeństwa Polski?

Magdalena Nowicka – socjolożka, od czasu do czasu dziennikarka, pracuje w Zakładzie Badań Komunikacji Społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Jest sekretarzem redakcji kwartalnika literacko-artystycznego „Arterie” (sic!). Laureatka nagrody II stopnia im. Floriana Znanieckiego przyznawanej przez Polskie Towarzystwo Socjologiczne za wykorzystującą teorię postkolonialną pracę magisterską pt. „Oriana Fallaci jako głos z zewnątrz w dyskursie publicznym w Polsce”. Eseje oraz artykuły popularno-naukowe publikowała m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Gazecie Wyborczej”, „Wiedzy i Życiu”, „Odrze”, „Autoportrecie”, „Red.zie” i „Filmie”. Tekst pt. „Rzeczpospolita postkolonialna” („Wiedza i Życie” nr 9/2007) został przedrukowany przez francuski „Courrier International”.

Seminaria Wielokulturowe mają na celu rozwijanie umiejętności dostrzegania odmienności oraz zdolności do efektywnego działania na styku kultur. Są przestrzenią, która łączy w dyskusji zarówno praktyków wielokulturowości (m.in. nauczycieli i pedagogów uczących dzieci odmiennej narodowości) oraz jej teoretyków (w tym psychologów, socjologów). Przestrzeń ta ma być podstawą do stworzenia środowiska kompetentnego do podjęcia działań na rzecz zmian w polskim systemie edukacji oraz promowania idei wielokulturowości wśród społeczności lokalnych.

Zapraszamy do udziału w Seminarium wszystkich zainteresowanych pogłębieniem swojej wiedzy i świadomości społecznej na temat obecności przedstawicieli innych kultur w Polsce oraz współdziałaniem na rzecz wielokulturowości.

Partnerzy: